សៀវភៅស្តីពី
“ប្រវត្តិនៃទំនាក់ទំនងអន្តរជាតិប្រទេសកម្ពុជា”
ដោយ ទិត្យ សារុនរ៉េត ឆ្នាំ២០១៣
(អត្ថបទដោយបណ្ឌិត ចិន្ត ច័ន្ទរតនា)
ភ្នំពេញៈ កាលពីខែមករា ឆ្នាំ២០១៣នេះ លោក ទិត្យ សារុនរ៉េត ទីប្រឹក្សាអមរាជបណ្ឌិត្យសភាកម្ពុជា និងជាសមាជិកអង្គភាពព័ត៌មាន និងប្រតិកម្មរហ័សនៃរាជរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា បានបញ្ចប់ការនិពន្ធ និងបោះពុម្ពផ្សាយស្នាដៃថ្មីមួយរបស់លោកស្តីពី “ប្រវត្តិនៃទំនាក់ទំនងអន្តរជាតិប្រទេសកម្ពុជា” សម្រាប់ចែកជូនដល់កូនខ្មែរគ្រប់រូប បានសិក្សាស្វែងយល់អំពីដំណើរវិវត្តន៍នៃការទំនាក់ទំនងការទូតរបស់កម្ពុជាតាំងពីសម័យបុរាណរហូតមកដល់ពេលបច្ចុប្បន្ន។ ឯកសារដ៏មានសារៈសំខាន់មួយនេះគឺជាស្នាដៃមួយក្នុងចំណោមស្នាដៃជាច្រើនរបស់លោក ដែលអាចសម្រេចចេញជារូបរាងបាន គឺតាមរយៈការ ស្រាវជ្រាវ និងដកស្រង់នូវព្រឹត្តិការណ៍ប្រវត្តិសាស្ត្រពិតដែលដកស្រង់ចេញពីសៀវភៅប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរ របស់អ្នកប្រាជ្ញជាតិ និងអន្តរជាតិដូចជាៈ លោកអាចារ្យ ប៉ាង ខាត់, ត្រឹង ងារ, នួន ឃឿន, លី ធាមតេង, ស៊ិន សារុន, បណ្ឌិតសភាចារ្យ ខៀវ ថវិកា, បណ្ឌិតសភាចារ្យ រស់ ចន្ត្រាបុត្រ, បណ្ឌិត មីសែល ត្រាណេ, បណ្ឌិត សុខ ទូច, ដេវីឌ ឆេនល័រ, និងហ៊្សុលីយូ ហ្សេលដ្រេស ជាដើម។ល។ រួមផ្សំនឹងបទពិសោធន៍ការងារផ្ទាល់ខ្លួនរបស់អ្នកនិពន្ធក្នុងនាមជាអ្នកការទូតរយៈពេលជិត២០ឆ្នាំ។
នៅក្នុងសៀវភៅ ជាភាសាខ្មែរ មានកម្រាស់ ៧៥ ទំព័រ (ទំហំ A4) រួមជាមួយផែនទីចំនួន ១៧ ផ្ទាំង (ដែលបង្ហាញពីទឹកដីខ្មែរតាំងពីសម័យនគរភ្នំ, សម័យមហានគរ, ស.វទី ១៦ និងទឹកដីកម្ពុជា ក្រោម…។ល។) អ្នកនិពន្ធបានលើកយករឿងរ៉ាវមួយចំនួន ដែលឆ្លុះបញ្ចាំងពីទិដ្ឋភាពសង្គមលើវិស័យទំនាក់ទំនងការទូតរបស់កម្ពុជាជាមួយនឹងប្រទេសជិតខាង ក៏ដូចជាមហាអំណាចមួយចំនួន ចាប់តាំងពីសម័យហ្វូណន (ចាប់ពីស.វទី ១), សម័យចេនឡា (ស.វទី ៧), សម័យអង្គរ (ស.វទី ៩ ដល់ទី ១៣), សម័យក្រោយអង្គរ (ចាប់ពីស.វទី ១៤), សម័យលង្វែក, ចតុមុខ, សម័យអាណាព្យាបាលបារាំង សម័យឯករាជ្យ, សង្គមរាស្ត្រនិយម, លន់ ណុល, កម្ពុជាប្រជាធិប្បតេយ្យ, សាធារណរដ្ឋប្រជាមានិតកម្ពុជា, រដ្ឋកម្ពុជា រហូតដល់សម័យព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជាទី២ (សម័យបច្ចុប្បន្ន)។
នៅក្នុងជំពូកទី១ អ្នកនិពន្ធបានលើកយកទំនាក់ទំនងការទូតនៅក្នុងនគរភ្នំ ឬហ្វូណន និងចេនឡា ដោយបង្ហាញអំពីការផ្លាស់ប្តូរពាណិជ្ជកម្មរវាងកម្ពុជា និងឥណ្ឌា ព្រមទាំងទំនាក់ទំនងរវាងកម្ពុជា និងចិន តាំងពីដើមគ្រឹស្តសករាជ។ ចំណែកបញ្ហារឿងព្រេងដែលទាក់ទងនឹងរឿង “ព្រះបាទហ៊ុន ទៀន និងព្រះនាងលីវយី” ឬ “ព្រាហ្មណ៍កៅណ្ឌិន្យ និងព្រះនាងសោមា” ក៏ត្រូវបានអ្នកនិពន្ធលើកយកមកបង្ហាញដែរ ត្បិតថារឿងនេះត្រូវបានកត់ត្រានៅក្នុងកំណត់ត្រាចិន ហើយដែលអ្នកស្រុកនៅក្នុងតំបន់មួយចំនួននៅក្នុងដែនដីសុវណ្ណភូមិនិទានតៗគ្នារហូតមកដល់សព្វថ្ងៃ។ ចំពោះទំនាក់ទំនងការទូតនៅក្នុងសម័យចេនឡា យើងដឹងថាព្រះមហាក្សត្រខ្មែរបានផ្ញើរាជទូតជាច្រើនលើក ទៅដើម្បីពង្រឹងវិស័យការទូតជាមួយចិនគឺនៅក្នុងឆ្នាំ ៥៧២, ៧១៧, ៧៥០, ៧៥៣ និង៧៧៨នៃគ.ស ព្រមទាំងព្រឹត្តិការណ៍នៃការរង្គោះរង្គើអាណាចក្រចេនឡានៅកំឡុងចុងស.វទី៨ជាដើម។ល។
នៅក្នុងជំពូកទី២ យើងដឹងថាទំនាក់ទំនងការទូតរវាងកម្ពុជាមានការរីកចម្រើនជាបន្តបន្ទាប់ ចាប់តាំងពីរាជ្យព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ២ ដែលបានបង្រួបបង្រួមទឹកដី និងកសាងអាណាចក្រអង្គរឡើងវិញនៅដើមស.វទី៩។ មិនតែប៉ុណ្ណោះ អ្នកនិពន្ធក៏បានបង្ហាញផងដែរនូវការអភិវឌ្ឍន៍ឥតឈប់ឈរទាំងផ្នែកសាសនា រដ្ឋបាល និងសង្គម ដែលមហាក្សត្រខ្មែរនាសម័យនោះបន្តនយោបាយការទូត ជាមួយចិន ចាម្ប៉ា និងជ្វា ព្រមទាំងការសង្គ្រាមពង្រីកទឹកដី និងអំណាចរបស់អាណាចក្រអង្គរចាប់តាំងពីរាជ្យព្រះបាទឥន្ទ្រវរ្ម័នទី១, យសោវរ្ម័នទី១, ជ័យវរ្ម័នទី៤, រាជេន្ទ្រវរ្ម័នទី២, សូរ្យវរ្ម័នទី១, ឧទយាទិត្យវរ្ម័នទី២, សូរ្យវរ្ម័នទី២ និងជ័យវរ្ម័នទី៧ ដែលនៅក្នុងព្រះមហាក្សត្រចុងក្រោយនេះ វិសាលភាពនៃអាណាចក្រខ្មែរគឺលាតសន្ធឹងគ្រប់ទីកន្លែង ដែលតាមឯកសាររបស់ចិនគឺនៅសម័យនោះ ខ្មែរបានត្រួតត្រាប្រទេសម៉ាឡាយូមួយផ្នែក ព្រំប្រទល់ខាងជើងដល់ប្រទេសចិន ខាងលិចដល់ប្រទេស ភូមា ខាងកើត និងខាងត្បូងដល់សមុទ្រ។ ប៉ុន្តែជាអកុសល ភាពរុងរឿង និងការរីកចម្រើនរបស់អាណាចក្រអង្គរបានចាប់ផ្តើមចុះអន់ថយ ក្រោយការសោយទីវង្គតរបស់មហាវីរក្សត្រខ្មែរដ៏អង់អាចគឺ ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ៧ រហូតដល់មានការបង្ហូរឈាមរ និងដណ្តើមរាជ្យបល្ល័ង្គយ៉ាងសាហាវនៅក្នុងរាជ្យព្រះបាទ ស្រិន្ទ្រវរ្ម័ន នៅចុងស.វទី១៣។ បើតាមរបាយការណ៍របស់លោកជីវ តាក្វាន់ដែលបានមកដល់ កម្ពុជានៅក្នុងឆ្នាំ ១២៩៥ នៃគ.ស បានរៀបរាប់ថា “ស្តេចដែលឡើងសោយរាជ្យថ្មី គឺជាកូនប្រសាររបស់ស្តេចអង្គមុន (ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៨)។ បុត្រីរបស់ស្តេចអង្គនេះ បានលួចយកព្រះខាន់មាសរបស់បិតា មកអោយព្រះស្វាមីរបស់ខ្លួន។ ចំណែកបុត្រាដែលត្រូវស្នងរាជ្យសម្បត្តិពីបិតាក៏រត់ចេញទៅកេណ្ឌទ័ពដើម្បីធ្វើចំបាំង ប៉ុន្តែត្រូវស្តេចថ្មី (ព្រះបាទស្រិន្ទ្រវរ្ម័ន) ចាប់បាន យកមកកាត់ម្រាមជើង និងឃុំក្នុងគុកងងឹត”។ នៅក្នុងរាជ្យព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៩ ដែលជាក្សត្រចុងក្រោយគេនៅក្នុងសម័យអង្គរ ខ្មែរបានបញ្ជូនរាជទូតរបស់ខ្លួនទៅប្រទេសចិននៅក្នុងឆ្នាំ ១៣២០ នៃគ.ស និងចាត់រាជទូតទៅកាន់ប្រទេសដៃវៀត (វៀតណាម) នៅក្នុងឆ្នាំ ១៣៣៥ នៃគ.ស។
នៅក្នុងជំពូកទី៣ នៃទំនាក់ទំនងការទូតរបស់កម្ពុជានៅក្រោយសម័យអង្គរ អ្នកនិពន្ធបានលើក យកបញ្ហានៃបដិវត្តន៍តាត្រសក់ផ្អែម ដែលរបត់នៃការផ្លាស់ប្តូរប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរយ៉ាងសំខាន់ទាំងផ្នែក នយោបាយ និងសាសនា។ មិនតែប៉ុណ្ណោះ ចម្បាំងរវាងខ្មែរ និងសៀម ក៏បានចាប់ផ្តើមផ្ទុះឡើងជាបន្តបន្ទាប់ ចាប់តាំងពីឆ្នាំ ១៣៥១ នៃគ.ស រហូតដល់ការបោះបង់ចោលរាជធានីអង្គររបស់ព្រះបាទ ពញាយ៉ាត នៅក្នុងឆ្នាំ ១៤៣១ នៃគ.ស។ ក្រៅពីនេះ អ្នកនិពន្ធក៏បានបង្ហាញផងដែរនូវមូលហេតុមួយចំនួននៃការចុះទន់ខ្សោយរបស់កម្ពុជា រួមទាំងការខ្វះសាមគ្គីភាពផ្ទៃក្នុងរវាងខ្មែរគ្នាឯង ដែលជាហេតុធ្វើ អោយសត្រូវទាំងសងខាងឆ្លៀតឳកាសធ្វើសង្គ្រាមឈ្លានពានទឹកដីមកលើកម្ពុជាបានជាបន្តបន្ទាប់។ បើទោះបីជាយ៉ាងនេះក្តី វីរៈមហាក្សត្រខ្មែរមួយចំនួនបានខិតខំតស៊ូ ធ្វើសង្គ្រាមវាយបកជាមួយសត្រូវ ព្រមទាំងរំដោះបានខេត្តមួយចំនួនពីកណ្តាប់ដៃសៀម គឺនៅក្នុងរាជ្យព្រះបាទចន្ទរាជា (១៥១៦ ដល់ ១៥៦៦), បរមរាជាទី៤ (១៥៦៦ ដល់ ១៥៧៦)ជាដើម។ អ្នកនិពន្ធក៏បានបង្ហាញផងដែរនូវប្រវត្តិសាស្ត្រ ខ្មែរ ក្នុងការបែកបាក់បន្ទាយលង្វែក ទំនាក់ទំនងជាមួយយួន ការបាត់បង់ទឹកដីកម្ពុជាក្រោម ដោយសារនយោបាយវាតទីទឹកដីរបស់ដៃវៀតនៅក្នុងស.វទី១៧ និងដំណើរឆ្ពោះមកទឹសខាងត្បូងរបស់ប្រទេសមួយនេះ ព្រមទាំងរឿងរ៉ាវកំពប់តែអុងដែលជាប្រវត្តិសាស្ត្រដ៏ជូរចត់របស់ខ្មែរ ក្នុងរាជ្យស្តេច ថេ តោ (Thé To) ឬសេ្តច យ៉ា ឡុង របស់ដៃវៀតក្នុងឆ្នាំ ១៨១៤ នៃគ.ស។ បើតាមរាជពង្សាវតាខ្មែរបានបញ្ជាក់ថា យូនបានកេណ្ឌរាស្ត្រជាច្រើននាក់ ដើម្បីជីកព្រែកចំនួនពីរនៅដែនដីកម្ពុជាក្រោមគឺ ព្រែកវិញតេ (ប្រវែង ៥៣ គីឡូម៉ែត្រ) តភ្ជាប់ពីមាត់ជ្រូកទៅសមុទ្រនៅតំបន់ពាម និងព្រែកវិញអាន (ប្រវែង ១៤គីឡូម៉ែត្រ) តភ្ជាប់ពីទន្លេធំទៅទន្លេបាសាក់។ នៅពេលនោះហើយដែលយួនធ្វើបាបខ្មែរគ្មានត្រាប្រណី រហូតដល់យកខ្មែរទៅកប់ទាំងរស់ យកក្បាលធ្វើជើងក្រានដាំទឹកតែ ដែលក្តីលំបាកវេទនារបស់ខ្មែររបស់ខ្មែរនៅទីសម័យនោះ ប្រៀបបីដូចជារស់នៅក្នុងស្ថាននរក។ ក្រៅពីទំនាក់ទំនងការទូត និងចម្បាំងរាំងជល់ជាមួយសៀម និងយូន អ្នកនិពន្ធក៏បានលើកផងដែរអំពីទំនាក់ទំនងរវាងកម្ពុជា ជាមួយនឹងប្រទេសលាវ ជនជាតិអឺរ៉ុបដូចជា ហូឡង់ ព័រទុយហ្គេ និងអេស្ប៉ាញ នៅក្នុងស.វទី ១៦, ១៧ និង១៨ ព្រមទាំងទំនាក់ទំនងជាមួយបារាំងនៅក្នុងរាជ្យព្រះបាទអង្គឌួង និងព្រះបាទនរោត្តម។
នៅក្នុងជំពូកចុងក្រោយ អ្នកនិពន្ធបានពិភាក្សាអំពីទំនាក់ទំនងរបស់កម្ពុជាជាមួយប្រទេស បារាំង ដែលមានទាំងផលវិជ្ជមាន និងអវិជ្ជមាន នៅក្នុងសម័យអាណាព្យាបាលបារាំង រហូតដល់សម័យឯករាជ្យ និងវីរៈភាពរបស់អតីតព្រះមហាក្សត្រខ្មែរគឺ ព្រះបាទនរោត្តម សីហនុ (ព្រះបរមរតនកោដ្ឋ) ក្នុងព្រះរាជបូជនីយកិច្ចទាមទារឯករាជ្យជូនប្រទេសជាតិ និងលទ្ធផលនៃសន្ធិសញ្ញាក្រុងប៉ារីស ២៣ តុលា ១៩៩១ ក្នុងការបញ្ចប់សង្គ្រាមស៊ីវិលដ៏រ៉ាំរៃអស់ជាច្រើនឆ្នាំ។ ចាប់តាំងពីសម័យសង្គមរាស្ត្រ និយមរហូតមកដល់ពេលនេះ កម្ពុជាបានអនុវត្តនយោបាយការទូត និងដោះស្រាយទំនាស់ទំនាស់ ដោយសន្តិវិធី (លើកលែងតែក្នុងរបបកម្ពុជាប្រជាធិប្បតេយ្យ ដែលកម្ពុជាបានធ្លាក់ទៅក្នុងរបបប្រល័យ ពូជសាសន៍) ជាមួយនឹងប្រទេសជិតខាង ហើយដែលបច្ចុប្បន្ននេះ រាជរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាក៏នៅបន្តដោះស្រាយតាមយន្តការដែលមានស្រាប់ក្នុង ការស្វែងរកដំណោះស្រាយជាមួយប្រទេសជិតខាងលើបញ្ហាទំនាស់ព្រំដែន។ មិនតែប៉ុណ្ណោះ ដោយសារតែស្ថេរភាពនយោបាយរបស់កម្ពុជា យើងបានទទួលនូវតួនាទីជាប្រធាន និងជាធ្វើម្ចាស់ផ្ទះក្នុងការរៀបចំកិច្ចប្រជុំកំពូលអាស៊ានលើកទី ២១ និងកិច្ចប្រជុំពាក់ព័ន្ធ កាលពីឆ្នាំ ២០១២ កន្លងទៅនេះ ដែលមានការចូលរួមពីថ្នាក់ដឹកនាំនៃប្រទេសមហាអំណាចធំៗមួយចំនួនដូចជា អាមេរិក ចិន ឥណ្ឌា ជប៉ុន អូស្ត្រាលី កាណាដា អឺរ៉ុប និងថ្នាក់ដឹកនាំនៃបណ្តាប្រទេសអាស៊ីអាគ្នេយ៍ជាដើម។ល។
នៅក្នុងសេចក្តីបញ្ចប់នៃសៀវភៅនេះ អ្នកនិពន្ធមានការរំភើប និងមោទនភាពរបស់ខ្លួន ដែលបានកើតជាកូនខ្មែរ ជាកូនចៅអ្នកកសាងអង្គរ។ មិនតែប៉ុណ្ណោះ អ្នកនិពន្ធក៏បានលើកអំពីសារៈសំខាន់លើវិស័យការទូត ដែលផ្តល់ផលប្រយោជន៍ជូនសង្គមជាតិ ការជម្រុញមិត្តភាព និងសហប្រតិបត្តិការរវាងរដ្ឋ និងរដ្ឋ ដើម្បីកសាងសន្តិភាព សន្តិភាពក្នុងសង្គម ស្ថេរភាពនយោបាយ និងការអភិវឌ្ឍន៍ប្រទេសជាតិ។ ក្នុងនាមជាអ្នកការទូត ត្រូវមានទស្សនៈជានិច្ចថា “ពុំមានចំណងមិត្តភាពអមតៈ ក៏ពុំមានសត្រូវអស់មួយជីវិតដែរ មានតែអត្ថប្រយោជន៍ជាតិតែមួយទេ ដែលស្ថិតស្ថេរចិរកាល”។ អ្នកនយោបាយ អ្នកការទូត ត្រូវប្រើពាក្យសម្តីទន់ភ្លន់ ការទូតថ្លៃថ្នូរ គោរព គោលការណ៍ច្បាប់អន្តរជាតិ និងធម្មនុញ្ញសហប្រជាជាតិ ទើបសម្តីយើងមានទម្ងន់ មានតម្លៃនៅក្នុងកិច្ចចចារ ឬកិច្ចប្រជុំ។
សរុបសេចក្តីមក សៀវភៅ “ប្រវត្តិនៃទំនាក់ទំនងអន្តរជាតិប្រទេសកម្ពុជា” គឺជាឯកសារដ៏មានតម្លៃសម្រាប់កូនខ្មែរគ្រប់រូបដែលត្រូវតែស្វែងយល់ ព្រោះតាមរយៈសៀវភៅនេះអ្នកនិពន្ធមានបំណងចង់រំលឹកអំពីប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរ ប៉ុន្តែមិនមានបំណងញុះញង់អោយមានការស្អប់ខ្ពើមរវាងជាតិសាសន៍មួយនឹងជាតិមួយទៀតទេ។ អ្នកនិពន្ធគឺមានបំណងបំភ្លឺដល់សតិសម្បជញ្ញៈខ្មែរ និងមនុស្សជាតិ ដោយអំពាវនាវអោយបងប្អូនជនរួមឈាមទាំងអស់ ត្រូវសាមគ្គីគ្នា និងរួមគ្នាជាធ្លុងមួយ ធ្វើយ៉ាង ណាត្រូវចេះយល់អាធ្យាស្រ័យគ្នា រវាងប្រទេសនឹងប្រទេស ក្នុងឋានៈជាអ្នកភូមិផងរបងជាមួយគ្នា ដោយប្រកាន់ខ្ជាប់នូវ សុខសន្តិភាព និងសុភមង្គល។
អំពីប្រវត្តិរបស់អ្នកនិពន្ធៈ
លោក ទិត្យ សារុនរ៉េត បានទទួលសញ្ញាបត្រសមត្ថភាពច្បាប់ផ្នែកតុលាការនៃមហាវិទ្យាល័យ និតិសាស្ត្រ និងវិទ្យាសាស្ត្រសេដ្ឋកិច្ច នៅក្នុងឆ្នាំ ១៩៦០។ លោកធ្លាប់បំពេញបេសកកម្មការទូតនិងការងារហ្វឹកហ្វឺនជាច្រើននៅតាមបណ្តាប្រទេសអាស៊ានមួយចំនួនរួមមានៈ វៀតណាម ហ្វីលីពីន (ក្នុងឋានៈជាភារធារីស្តីទី) និងបំពេញការទូតនៅប្រទេសចិន ក្នុងឋានៈជាមន្ត្រីការទូតទទួលបន្ទុកខាង ផ្នែកសេដ្ឋកិច្ច និងពាណិជ្ជកម្ម, ម៉ាឡេស៊ី, អតីតសហភាពសូវៀត។ នៅក្នុងពេលបំពេញការងារជូនជាតិ លោកបានទទួលនូវការលើកសរសើរ និងមេដាយការងារជាច្រើន។ បច្ចុប្បន្ន លោកគឺជាទីប្រឹក្សាអមរាជបណ្ឌិត្យសភា និងជាសមាជិកនៃអង្គភាពព័ត៌មាន និងប្រតិកម្មរហ័ស។
នៅក្នុងឳកាសចេញផ្សាយសៀវភៅដ៏មានសារៈសំខាន់ លោកបានទទួលលិខិតសរសើរ ពីសំណាក់ថ្នាក់ដឹកនាំ និងប្រមុខរាជរដ្ឋាភិបាលមួយចំនួនរួមមានៈ លិខិតរបស់សម្តេចអគ្គមហាសេនាបតីតេជោ ហ៊ុន សែន នាយករដ្ឋមន្ត្រីនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា, សម្តេចជហ្វាវាំង គង់ សំអុល, ថ្នាក់ដឹកនាំនៃព្រឹទ្ធសភា, ក្រសួងការបរទេសនៃកម្ពុជា ក្រសួងព្រះបរមរាជវាំង អង្គភាពព័ត៌មាន និងប្រតិកម្មរហ័ស ដើម្បីឆ្លើយតបចំពោះការខិតខំប្រឹងប្រែងរបស់លោក ក្នុងការស្រាវជ្រាវចងក្រងអោយ ចេញជាសៀវភៅនេះឡើយ។
ភ្នំពេញ, ថ្ងៃទី ៣ ខែមីនា ឆ្នាំ២០១៣
ដោយបណ្ឌិត ចិន្ត ច័ន្ទរតនា
ប្រធានក្រុមស្ថាបនិកនៃមូលនិធិកេរដំណែលខ្មែរ
កេរដំណែលខ្មែរ-KDNK 